Infrastructuur

Infrastructuurbeleidsplan in uitrol

De grote uitdaging voor het GO! op het vlak van infrastructuur is de globale slechte staat van zijn scholen en hun omgeving, veroorzaakt door de jarenlange onderfinanciering. Met het globale infrastructuurbeleidsplan, dat eind 2016 door de Raad werd goedgekeurd, maakt het GO! er werk van om dit structurele probleem gedeeltelijk te verhelpen door zoveel mogelijk intern te verbeteren en professionaliseren. Het plan geeft richting en biedt duidelijkheid over aanpak, projecten, financiering, timing en verantwoordelijkheden van alle betrokkenen, om met schaarse mensen en middelen het patrimonium zo goed mogelijk te beheren. Zonder bijkomende financiering is een oplossing ten gronde echter niet mogelijk.

Het globale infrastructuurbeleidsplan vormt ook de kapstok voor de realisatie van de vijfde strategische doelstelling van het GO!: Het GO! streeft naar inspirerende, innovatieve en kwaliteitsvolle scholen door middel van een strategisch bouwbeleid.

Met de volledige realisatie van het project ‘Monitoring vastgoedkenmerken’ heeft het GO! veel vooruitgang geboekt in het inventariseren van het patrimonium. Via een zelf ontwikkelde methodiek brachten de scholengroepen de staat van vijf gebouwonderdelen, de leeftijd, de samenstelling, het gebruik en de typologie van alle gebouwen in kaart (zie hoofdstuk ‘Speerpunten en strategische projecten’).

Het project ‘Integraalplannen’ verloopt volgens planning. Tegen eind 2019 beschikken alle scholengroepen over een beleidsinstrument met een toekomstvisie op hun patrimonium en onderwijsaanbod.

Met de data uit het project ‘Monitoring vastgoedkenmerken’ en de output van de integraalplannen zal het GO! doordacht, objectief en strategisch kunnen kiezen welke projecten worden uitgevoerd. De administratie werkte bovendien een nieuwe planningsmethodiek uit, gebaseerd op objectieve criteria, en paste die voor het eerst toe om nieuwe bouwprojecten te selecteren.

Het FMIS werd verder uitgebouwd, zodat we het beleid en het patrimoniumbeheer met steeds meer data kunnen onderbouwen en de scholengroepen in hun infrastructuurwerking ondersteunen.

Het GO! patrimonium

Onze schoolgebouwen staan ten dienste van onze leerlingen, leerkrachten, medewerkers, cursisten en andere gebruikers die dagelijks het pedagogisch project van het GO! waarmaken. Infrastructuur is een middel om het PPGO! nog concreter en zichtbaarder te vertalen in onze scholen.

De zorg voor de omgeving waarin onze leerlingen en cursisten worden ondergebracht, is een gezamenlijke bevoegdheid van de Raad van het GO! en de scholengroepen, zoals bepaald in art. 36-3° van het Bijzonder decreet betreffende het gemeenschapsonderwijs van 14 juli 1998.

Voor de investeringen in schoolgebouwen beschikt het GO! over middelen uit de Vlaamse begroting en middelen die het zelf genereert uit het beheer en de verkoop van gebouwen en gronden. Het GO! beheert ongeveer 4 miljoen m² gebouwoppervlakte. In verhouding tot die omvang zijn de beschikbare middelen veel te beperkt. Deze structurele onderfinanciering, die al jaren aansleept, heeft tot gevolg dat een groot deel van de gebouwen van het GO! in slechte staat is. Bij 1/10 van de gebouwoppervlakte zijn het dak, het buitenschrijnwerk en het sanitair in een onaanvaardbare staat. Bij meer dan 30% van de gebouwoppervlakte is investering in dak, buitenschrijnwerk en sanitair dringend nodig. Met de uitrol van het globale infrastructuurbeleidsplan pakken we dit structurele probleem professioneel aan. Met de beschikbare middelen is het echter onmogelijk om de verdere aftakeling van het patrimonium een halt toe te roepen. Er is een heuse inhaalbeweging vanwege de overheid nodig om tot een aanvaardbare basiskwaliteit in al onze schoolgebouwen te komen.

Eigenschappen van het patrimonium

Het GO! patrimonium strekt zich uit over heel Vlaanderen en Brussel. Onderstaande grafiek toont de leeftijd van de gebouwde oppervlakte van het patrimonium. Hierin kun je een aantal bouwgolven waarnemen: 2/3 van de bebouwde oppervlakte is ouder dan 40 jaar, 1/3 is ouder dan 55 jaar. Voor een goed vastgoedbeheer wordt aangenomen dat een gebouw minstens om de vijftig jaar een grote investering vraagt, in de vorm van een grondige renovatie of vernieuwbouw. Met de huidige budgetten wordt er ongeveer om de tweehonderd jaar vervangen of grondig geïnvesteerd.

Gedeelde bevoegdheden met een sterke samenwerking

Krachtens het Bijzonder decreet betreffende het gemeenschapsonderwijs wordt het patrimonium van het GO! met een gedeelde bevoegdheid beheerd door de centrale diensten, de scholengroepen en de scholen. Dat vergt een sterke samenwerking tussen de drie bestuursniveaus. Bij alle projecten zijn onze scholengroepen en scholen nauw betrokken. Tijdens drie netwerkdagen voor de infrastructuurverantwoordelijken werd intensief gewerkt aan nauwere samenwerking tussen de centrale diensten en de scholengroepen, maar ook aan kennisuitwisseling tussen de scholengroepen onderling. Er werd sterk samengewerkt rond het project ‘Monitoring vastgoedkenmerken’ (zie eerder).

Middelen

Het GO! krijgt jaarlijks een budget vanuit de Vlaamse overheid. Als we rekening houden met het aantal leerlingen en met het principe dat een gebouw om de vijftig jaar vervangen wordt, en als we veronderstellen dat alle gebouwen in goede staat worden onderhouden, heeft het GO! jaarlijks minstens € 260 miljoen nodig om de gebouwen te vervangen en onderhouden. Het GO! ontvangt jaarlijks veel minder middelen, met het gevolg dat het patrimonium gestaag en onherroepelijk aftakelt en aan waarde verliest. Als we rekening houden met de noodzakelijke inhaalbeweging om het patrimonium terug in een aanvaardbare staat te krijgen en met het stapsgewijs energieneutraal maken van het patrimonium tegen 2050, is er een verhoogde investering nodig van € 415 miljoen per jaar.

Budgettair zijn er middelen voor scholeninfrastructuur bij gekomen, naast de basisdotatie. Die bijkomende middelen zijn gekleurd (bv. voor extra capaciteit) of verbonden aan zeer specifieke formules (bv. DBFM). De jaarlijkse basisdotatie is al meer dan twintig jaar een vast bedrag. Twintig jaar lang werd het niet aangepast aan de verdrievoudigde bouwkosten of aan gewijzigde leerlingenaantallen en marktaandelen van de verschillende onderwijsverstrekkers. Dit budget wordt bovendien bepaald op basis van een aantal m² per leerling dat veel kleiner is dan het Normenbesluit (Besluit van de Vlaamse Regering van 5 oktober 2007 houdende vaststelling van de regels die de behoefte aan nieuwbouw of uitbreiding bepalen en van de fysische en financiële normen voor de schoolgebouwen, internaten en centra voor leerlingenbegeleiding) bepaalt.

De jaarlijkse dotatie wordt opgesplitst volgens de bevoegdheden omschreven in het Bijzonder decreet betreffende het gemeenschapsonderwijs. Dit onderdeel van het jaarverslag betreft de middelen voor grote bouw- en renovatieprojecten die beheerd worden door de centrale diensten van het GO!.

Het GO! ontvangt ook middelen vanuit de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) voor specifieke projecten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en genereert eigen middelen uit verkoop e.d. In het afgelopen jaar werden daarenboven middelen toegekend voor een specifiek doel, al dan niet vanuit een ander beleidsdomein.

Die versnippering van middelen maakt het moeilijk om een coherent beleid te voeren. Met de capaciteitsmiddelen worden projecten gerealiseerd in gemeenten waar volgens de capaciteitsmonitor over alle onderwijsverstrekkers heen te weinig stoeltjes beschikbaar zijn. In gemeenten waar er volgens de capaciteitsmonitor over alle onderwijsverstrekkers heen wel voldoende plaats is, maar waar het GO! leerlingen moet weigeren en dus de vrije keuze niet kan waarborgen, kan het GO! deze middelen niet gebruiken. Hieronder een overzicht van hoe de vastleggingsmiddelen reëel besteed werden:

Daarenboven investeerde het GO! de volgende bedragen:

Realisaties en werking

Grote bouw- en renovatieprojecten

Om het patrimonium te vervangen, renoveren en uit te breiden, realiseert het GO! grote bouwprojecten met de dotatie van de overheid, met capaciteitsmiddelen en door eigen middelen te herinvesteren. Zo werden in het voorbije jaar veertien bouwprojecten in gebruik genomen, samen goed voor een investering van € 42,6 miljoen. Van dertien bouw- en renovatieprojecten werden de werken gestart, in totaal voor ongeveer € 39,5 miljoen aan bouw- en bijbehorende kosten. Het gaat om vier capaciteitsprojecten, acht projecten via de reguliere budgetten en één project gemengd: capaciteit, regulier budget en middelen van de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Verder werd voor tien projecten de ontwerpfase opgestart. Het gaat om vijf capaciteitsprojecten en vijf projecten met de reguliere middelen. Voor zes van deze projecten werd een studieteam aangesteld om de plannen op te maken en voor de studie, waarna een aannemer zal worden aangesteld voor de bouwwerken. Voor de overige vier projecten werd een design build team aangesteld dat instaat voor zowel ontwerp als uitvoering van de bouwwerken.

Eind 2018 bevatte de nieuwbouwplanning 154 projecten, waarvan er 41 in de opstartfase waren, 42 in ontwerp en aanbesteding, 34 in uitvoering, en 34 voorlopig opgeleverd waren.

Design-Build-Finance-Maintain (DBFM)

Scholen van Morgen

Het GO! heeft 36 projecten in de DBFM-formule onder de leiding van Scholen van Morgen, goed voor een bruto vloeroppervlakte van 115.500 m² schoolgebouwen. In de periode voor 2018 waren reeds 29 projecten in gebruik genomen.

In het voorbije jaar namen we één project in gebruik, namelijk een grondige renovatie van 11.000 m² in GO! atheneum Koekelberg. Eind 2018 was zo 99.000 m² in gebruik.

Selectie DBFM2

Het Decreet betreffende de alternatieve financiering van schoolinfrastructuur via projectspecifieke DBFM-overeenkomsten (2017) voorziet in € 36,5 miljoen beschikbaarheidsvergoeding om te investeren in schoolinfrastructuur, te realiseren via DBFM2. Voor het GO! betreft het 47.295 m² extra te ontwikkelen infrastructuur. In tegenstelling tot de DBFM-projecten via Scholen van Morgen heeft het GO! zelf de volledige verantwoordelijkheid over de procedure, het projectmanagement, de opvolging van het onderhoud, e.d. In dit programma worden veertien bouwprojecten uitgevoerd, verdeeld over twee clusters. In het voorbije jaar werd de eerste cluster van zeven projecten in de markt gezet (oproep tot kandidaten).

Project ‘Naschools openstellen schoolsportinfrastructuur’

De Vlaamse regering lanceerde de tweede oproep voor een projectsubsidie voor het naschools openstellen van sportinfrastructuur. In het kader van deze tweede oproep kenden ministers Muyters (Sport) en Crevits (Onderwijs) in totaal € 11 miljoen toe aan 87 scholen om hun schoolsportinfrastructuur te verbeteren en ook buiten de schooluren ter beschikking te stellen van sportclubs en sportdiensten. Dankzij deze oproep ontvingen 33 GO! scholen € 5,6 miljoen extra middelen.

Energiebesparende projecten

Klimaatfonds

Er werden 38 projecten vastgelegd voor een bedrag van € 2,9 miljoen: acht projecten voor een beperkte stookplaatsrenovatie, dertien voor grondige stookplaatsrenovatie, dertien voor de isolatie van het dak of de zoldervloer, twee voor het vervangen van vensters en het isoleren van de gevels, één voor het inregelen van de stookplaats en één project voor het uitvoeren van REG-investeringen in GIW-projecten.

Zonneplan: fotovoltaïsche installaties

Een van de elf klimaatacties van Onderwijs behelst de energielening voor zonnepanelen op schooldaken. Het GO! voert deze projecten uit in samenwerking met het Vlaams EnergieBedrijf (VEB). In totaal kende het GO! een leningsbedrag van € 1,05 miljoen toe aan de scholengroepen, goed voor zonnepanelen op 21 schoolgebouwen met een vermogen van 856,63 kilowattpiek en een besparing van 559,06 ton CO2 per jaar.

ESCO in kader van energiebesparing

Om energie te kunnen besparen en daartoe de noodzakelijke investeringen te kunnen doen, werkt het GO! aan het opzetten van een ESCO-contract met Energy Service Company, een bedrijf dat een specifiek type energiediensten levert. De samenwerking zal inhouden dat ESCO een energieproject in een gebouw uitvoert en die investering zelf financiert. Door de investering daalt het energieverbruik en de energiefactuur. Met een deel van de uitgespaarde middelen wordt vervolgens de nieuwe installatie afbetaald. Als de installatie afbetaald is, wordt het GO! volle eigenaar van de installatie en blijft men dus verder energie besparen en ook minder betalen.

Het Europese energiebeleid gaat in de richting van een energieneutraal gebouwenpark (met bijna nul uitstoot in 2050). Het is daarom essentieel dat een ESCO-investeringsprogramma onderdeel is van een langetermijnaanpak van de betrokken gebouwen en zich niet beperkt tot quick wins, namelijk technische maatregelen met een korte terugverdientermijn. De terugverdieneffecten op korte termijn zijn net nodig om de investeringen op lange termijn te realiseren.

In het GO! lopen er momenteel twee ESCO-pilootprojecten, waarbij de scholengroepen en de centrale diensten samenwerken met het VEB. Het pilootproject in Scholengroep Limburg-Noord is in de opstartfase. Dat van Scholengroep Midden-Limburg loopt al langer. Daar werden de energieverbruiken al gedetailleerd geregistreerd en is in het afgelopen jaar de aanbesteding opgestart. Een derde pilootproject werd in Scholengroep Rivierenland opgestart.

Programma ‘Basiskwaliteit’

Er is vanuit het GIW-budget en met inzet van een deel van middelen uit het Vlaams Klimaatfonds een bedrag tussen € 23,5 en € 28,5 miljoen uitgetrokken voor het eenmalige programma ‘Basiskwaliteit’, dat over verscheidene jaren uitgevoerd wordt.

Het programma heeft tot doel de basiskwaliteit - gedefinieerd als ‘warm, droog, proper’ - van schoolgebouwen te verbeteren via energetische totaalrenovaties van de vier generieke gebouwdelen: dak, gevel, buitenschrijnwerk en verwarming. Er werden acht projecten, goed voor 25.000 m², geselecteerd met de grootste energiebesparing en de minst goede kwaliteit van de buitenschil (dak, gevel, buitenschrijnwerk).

Capaciteit

Sinds 2010 heeft het GO! over heel Vlaanderen 6.521 bijkomende leerlingenplaatsen gecreëerd met de extra middelen waarin de Vlaamse regering speciaal daartoe voorzag. In 2018 kwamen er 642 extra stoeltjes naar het basisonderwijs en 200 naar het secundair onderwijs, goed voor een bedrag van € 8.354.341. De komende jaren zullen er nog 3.330 bijkomende plaatsen opgeleverd worden van lopende capaciteitsprojecten uit de capaciteitsronde 2015-2018.

Capaciteitsronde 2019-2021

In oktober besliste de Vlaamse regering om in 2019, 2020 en 2021 € 151 miljoen te investeren in extra schoolcapaciteit. Deze middelen werden verdeeld over 28 steden en gemeenten in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De verdeling werd gebaseerd op de nieuwe capaciteitsmonitor schoolinfrastructuur 2018, opgesteld door de VUB en de KU Leuven. Daarin zijn de noden qua aanbod en stoeltjes over de netten heen geïnventariseerd tot 2024-2025. Achtentwintig steden en gemeenten kregen middelen voor capaciteitsuitbreiding in het secundair onderwijs. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Antwerpen, Gent en Dilbeek kregen ook middelen voor het basisonderwijs.

De steden en gemeenten organiseerden een lokale taskforce, waarin de toegewezen middelen op hun beurt verdeeld werden over de verschillende onderwijsverstrekkers, op basis van voorstellen voor bouwprojecten. De onderhandelingsfase in deze taskforces liep van 14 november 2018 tot 15 januari 2019. Het GO! nam met 19 scholengroepen actief deel aan 25 taskforces en werkte 29 kwaliteitsvolle projecten uit, goed voor 3.926 extra plaatsen.

De door de taskforces voorgestelde verdeling moet in 2019 door de Vlaamse regering bekrachtigd worden.

Samenwerking met andere partners

Om de GO! middelen te versterken en opportuniteiten te capteren, gaat het GO! samenwerkingsverbanden aan met partners, bijvoorbeeld om met gedeelde kosten een sporthal op te richten of om een PPS-project uit te voeren.

Het pilootproject ‘PPS Hasselt’ werd in de markt gezet. Er werden enkele locaties vermarkt om te kunnen zorgen voor onder andere een nieuwe topsportschool met sportvoorzieningen. Door dit via publiek-private samenwerking (PPS) te realiseren, ontvangt het GO! ook een bepaalde return van de ontwikkeling van de sites. De bouw van de topsportschool werd opgestart. De andere PPS-projecten werden vormgegeven.

De bouw van een sporthal in Ieper in cofinanciering met AG Vauban van de Stad Ieper werd opgestart. Tijdens de schooluren zal de sporthal uitsluitend ter beschikking staan van de school. Na de schooluren, tijdens weekends en vakanties zullen verschillende Ieperse sportclubs hier kunnen trainen.

Voor de realisatie van een nieuwbouw voor GO! basisschool ’t Kasteeltje en de valorisatie van het kasteel Isque in Overijse werkt het GO! samen met Participatiemaatschappij Vlaanderen - Vlaamse Erfgoedkluis. Het betreft een noodzakelijke gebiedsontwikkeling via publiek-private samenwerking, zoals bepaald door het PPS-kader. Tegelijkertijd wordt vestigingsplaats ’t Prieeltje (Jezus-Eik) geïntegreerd in de werking van ’t Kasteeltje.

Inspecties door Monumentenwacht van de beschermde monumenten in het GO! patrimonium werden opgestart. Monumentenwacht zal elk jaar een deel van de GO! monumenten inspecteren en een onderhoudsplan opstellen, met de bedoeling dit in 2020 af te ronden.

Vastgoedtransacties

Om het ontoereikende budget voor nieuwbouw, renovatie en onderhoud van het GO! patrimonium aan te vullen, verkoopt het GO! gronden en gebouwen die niet langer voor onderwijs worden gebruikt. Een percentage van de verkoopprijs gaat rechtstreeks naar de betrokken scholengroep voor het onderhoud van hun gebouwen. In het afgelopen jaar werden gronden en panden verkocht ter waarde van € 19,6 miljoen. Onder de belangrijkste dossiers noteren we de verkoop van een aantal domeinen in Hasselt (gekoppeld aan het PPS-project waarin onder andere een topsportschool gebouwd wordt) en in Arendonk voor € 2 miljoen.

Daarnaast sloot het GO! een 20-tal overeenkomsten in de vorm van zakelijke rechten, grondruil, erfpachten en opstalrechten.

Net-brede projecten in het kader van patrimoniumbeheer

In de softwaretoepassing FMIS (Facilitair Management Informatie Systeem) wordt alle belangrijke facilitaire informatie van het GO! opgeslagen. Tegelijk ondersteunt deze databank de businessprocessen rond infrastructuur. Het enkele jaren geleden aangekochte systeem MyMCS wordt stapsgewijs geconfigureerd en in gebruik genomen.

Het grootste deel van het gebouwenpatrimonium is ingeladen met verdiepingsplannen in de Space module. Voor alle domeinen en scholengroepen werden overzichtsplannen gemaakt waarop de gebouwen zichtbaar zijn met de omgevingsdata uit het Grootschalig Referentie Bestand (GRB = Basiskaart Vlaanderen) is een gemeenschappelijk geografisch informatiesysteem dat dient als topografische referentie voor Vlaanderen. Elke gebruiker kan eigen gegevens hierop enten.) en het kadaster (bv. Straten en waterwegen).

Het onderhoudsmeldingssysteem GO! fixit werd eenvormig gemaakt en wordt uitgerold naar de geïnteresseerde scholengroepen. De module Property management werd geconfigureerd en alle verhuurcontracten met een termijn van meer dan negen jaar werden ingeladen. Het FMIS zelf werd geüpgraded naar de meest recente versie.